W roku 2018 obóz ornitologiczny nad Jeziorem Rakutowskim działał przez 108 dni, pomiędzy 17 lipca a 2 listopada, a w jego pracach wzięło udział 51 osób. W sezonie tym zaobrączkowaliśmy łącznie 5135 ptaków z 72 gatunków. Jest to najniższy wynik w historii naszych 9-letnich badań. Po raz pierwszy łączna liczba zaobrączkowanych ptaków była ekstremalnie niska (niższa niż średnia minus odchylenie standardowe). Sytuację taką spowodowało to, że aż dla 16 gatunków liczba zaobrączkowanych ptaków była ekstremalnie niska. Słabszy pod tym względem był tylko sezon 2010, kiedy to ekstremalnie niskie liczby zaobrączkowanych ptaków zanotowano w przypadku 25 gatunków. O ile sytuację z sezonu 2010 można stosunkowo łatwo wytłumaczyć skrajnie niekorzystnymi warunkami pogodowymi na Kujawach w sezonie lęgowym (długotrwałe deszcze i powodzie) o tyle stan z minionego właśnie sezonu wytłumaczyć znacznie trudniej. Dla porównania warto dodać, że w pozostałych sezonach mieliśmy od 2 do 9 gatunków z ekstremalnie niskimi liczebnościami.
Miniony sezon okazał się bardzo słaby jeśli chodzi o pokrzewki z rodzaju Sylvia. Poraz pierwszy od początku badań nie schwytaliśmy żadnej jarzębatki Sylvia nisoria, a gajówka Sylvia borin miała najniższe notowania (49% średniej wieloletniej) spośród wszystkich dotychczasowych sezonów. Poza tym również cierniówka S. communis i piegża S. curruca charakteryzowały się w tym roku ekstremalnie niską liczebnością. Najliczniejsza spośród pokrzewek była kapturka S. atricapilla, ale i ona nie osiągnęła średniej wieloletniej. Bardzo niepokojące jest to, że u cierniówki i piegży tak niskie notowania występują drugi sezon z rzędu, a w przypadku tej drugiej sytuacja uległa nawet pogorszeniu. Jednym z powodów nielicznej reprezentacji pokrzewek mógł być słaby urodzaj jagód kruszyny pospolitej Frangula alnus (najsłabszy od 2013 roku), ale raczej nie jest to jedyna przyczyna. W przypadku trzcinniczka Acrocephalus scirpaceus przyczyny najniższej liczebności w historii naszych badań (74,9% średniej wieloletniej) nie są jasne i wymagają dalszych analiz.
Sezon 2018 był znakomity dla droździka Turdus iliacus. Fot. Erazm Tylko.
Miniony sezon okazał się być niezwykle udany dla drozdów. Kos Turdus merula i droździk T. iliacus łapały się w ilościach rekordowych, kwiczoł T. pilaris w ilościach ekstremalnie wysokich (wyższych niż średnia wieloletnia plus odchylenie standardowe), a śpiewak T. philomelos – w wyższych niż średnia wieloletnia. Do tak licznego pojawiania się drozdów w naszych sieciach mógł się przyczynić tegoroczny urodzaj jeżyny Rubus caesius. Licznie reprezentowana była też większość łuszczaków Fringillidae. W przypadku czyża Spinus spinus i grubodzioba Coccotraustes coccotraustes były to notowania rekordowe w skali naszych badań. Co ciekawe łuszczaki te łapały się głównie w trzcinowisku. Z gatunków chwytanych regularnie rekordzistą okazał się też strzyżyk Troglodytes troglodytes. Wśród gatunków sporadycznych rekordzistami okazały się natomiast zimorodek Alcedo atthis i wodniczka Acrocephalus paludicola. Ten drugi cieszy szczególnie, gdyż w zeszłym sezonie nie gościł on w naszych sieciach.
Wodniczka Acrocephalus paludicola – jedna z czterech w tym roku. Fot. Patryk Fiutek
Jeśli porównamy sezony 2017 i 2018, widać wyraźnie spadek liczebności wśród regularnie chwytanych gatunków trzcinowych i to niezależnie od tego, czy w minionym sezonie ich liczebność była wyższa czy niższa od średniej wieloletniej. Wyjątek stanowi podróżniczek Luscinia svecica, którego liczebność w obu sezonach była identyczna. Sytuacja taka mogła być spowodowana postępującą suszą w obecnym sezonie (jesienią 2017 wody w jeziorze przybywało), a co za tym idzie prawdopodobnym pogorszeniem warunków żerowania dla większości ptaków trzcinowych.
W mijającym sezonie zaobrączkowaliśmy 72 gatunki ptaków, w tym jeden (łabędź niemy Cygnus olor) jako przyłów. Jest to wynik na poziomie ostatnich trzech sezonów (70–71 gatunków, bez przyłowu). Warto zauważyć, że jest to mniej niż w latach 2010–15, kiedy to obrączkowaliśmy po 74–76 gatunków). Przyczyny tego zjawiska nie są na razie jasne.
W sezonie 2018 schwytaliśmy cztery ptaki z obcymi obrączkami:
- mysikrólik Regulus regulus – młody ptak zaobrączkowany w Rosji. Jest on dla nas dowodem na występowanie na naszym terenie migrantów z tego gatunku pochodzących z odległych regionów na północnym wschodzie Europy.
- trzciniak Acrocephalus arundinaceus – ptak zaobrączkowany w tym sezonie w Siekierkach na Mierzei Wiślanej, który dotarł do nas po niecałym tygodniu z otłuszczeniem „3”. Gdy był przez nas kontrolowany po raz ostatni, jego otłuszczenie wzrosło aż do „7”!. Potwierdza to, że migranci tego gatunku mogą na naszym terenie zwiększać otłuszczenie do wartości bardzo wysokich (powyżej 5), co na środlądziu jest zjawiskiem interesującym.
- wąsatka Panurus biarmicus – schwytaliśmy dwa ptaki z obcymi obrączkami, jednego zaobrączkowanego w 2016 roku na Mierzei Wiślanej (Siekierki), drugiego z okolic Jeziora Miedwie (po zaledwie 28 dniach od zaobrączkowania). Łącznie w całym okresie badań stwierdziliśmy 3 wąsatki z obcymi obrączkami, wiadomość z Siekierek mieliśmy też dwa lata temu. Jest interesujące, że każdorazowo ptaki te pokonały dystans 200–300 km. Graficznie prezentuje to poniższa mapa. Stwierdzenie tych wiadomości wskazuje na znaczenie trzcinowisk J. Rakutowskiego dla wąsatek w czasie ich jesiennej migracji.
Odnotowaliśmy dwie interesujące kontrole międzysezonowe:
- brzęczka Locustella luscinioides – musieliśmy czekać 9 sezonów i zaobrączkować 874 ptaki, żeby uzyskać pierwszą kontrole międzysezonową z tego gatunku. Dlatego właśnie ogromnie się cieszymy z tej kontroli!
- gil Pyrrhula pyrrhula – stwierdzenie kontroli międzysezonowej u tego gatunku jest kolejną przesłanką świadczącą o gniazdowaniu tego gatunku w pobliżu. Pod koniec sierpnia 2010 r. stwierdziliśmy parę dorosłych ptaków w trakcie pierzenia lotek, natomiast w połowie września 2017 r. schwytaliśmy młodego ptaka na tak wczesnym etapie pierzenia, że określenie jego płci nie było możliwe.
Jak dotąd dotarły do nas informacje o losach trzech naszych tegorocznych ptaków:
- rokitniczka Acrocephalus schoenobaenus, zaobrączkowana przez nas 5 września, już 8 września była nad J. Boguniewskim (woj. wielkopolskie), położonym nieco na północ od Poznania i 152 km na zachód od J. Rakutowskiego.
- inna rokitniczka, zaobrączkowana przez nas 10 sierpnia, została schwytana 19 sierpnia w Słowenii. Zatem ptak ten w drodze na zimowiska w zaledwie 9 dni (a prawdopodobnie szybciej) przebył aż 787 km! Biorąc pod uwagę, że dotyczy to europejskiego odcinka trasy migracji, to takie tempo (średnio 87 km dziennie) robi wrażenie.
- potrzos Emberiza schoeniclus, zaobrączkowany 15 sierpnia, po 90 dniach – 13 listopada – schwytany został 1338 km dalej, we wschodniej Francji.
Jeżeli chodzi o dynamikę obrączkowania ptaków, miniony sezon nie odbiegał od normy wieloletniej. Występowały dwa wyraźne maksima: na początku obozu – związane głownie z migrantami dalekodystansowymi, oraz w połowie września – związane z migrantami krótkodystansowymi i koczownikami. Najwięcej ptaków (162 os.) zaobrączkowaliśmy 20 lipca. Wystąpienie maksimum sezonowego w pierwszych dniach trwania odłowów jest dla naszej stacji zjawiskiem częstym w tych latach, w których nie występują naloty. Na naszych wynikach odbiła się też prawdopodobnie ciepła i pogodna jesień. Trzy ostatnie pentady sezonu charakteryzowały się ekstremalnie wysokimi (wyższymi niż średnia plus odchylenie standardowe) liczbami zaobrączkowanych ptaków, w porównaniu z analogicznym okresem w poprzednich sezonach. Były to jedyne pentady z tak wysokimi liczbami zaobrączkowanych ptaków w porównaniu z pozostałymi sezonami. Warto dodać, że w przypadku ostatniej pentady, tak wysokie notowania wystąpiły w trzech kolejnych latach: 2016, 2017 i 2018. Z naszych wstępnych analiz wynika, że warunki pogodowe mogły spowodować rozciągnięcie w czasie lub opóźnienie przelotu takich gatunków jak raniuszek Aegithalos caudatus, modraszka Cyanistes caeruleus, bogatka Parus major, gil, mysikrólik czy strzyżyk. Możliwe, że tegoroczne prace terenowe zakończyliśmy w momencie, gdy trwała jeszcze migracja tych gatunków. Mogło się to odbić na sumarycznej liczbie ptaków zaobrączkowanych w tym sezonie.
Żurawie przelatujące nad obozowiskiem. Fot. Rafał Bobrek.
Sezon 2018 był szóstym z kolei, w którym prowadziliśmy regularne liczenia żurawi Grus grus nocujących na jeziorze. Pod względem liczebności był to dobry rok, w szczycie sezonu z rakutowskiego noclegowiska korzystało bowiem ponad 2,5 tys. żurawi, a zatem nieco więcej niż przez ostatnie 3 sezony. W roku 2018 po raz kolejny prowadziliśmy także obserwacje faunistyczne ptaków związanych z jeziorem w okresie migracji, które nie chwytają się w nasze sieci. W tym po raz pierwszy regularnie i metodycznie monitorowaliśmy liczebność kilku wybranych gatunków – kulika wielkiego Numenius arquata, rybołowa Pandion haliaetus, błotniaka stawowego Circus aeruginosus i zbożowego C. cyaneus oraz gęsi: gęgawy Anser anser, zbożowej A. fabalis i białoczelnej A. albifrons. Wyniki są obiecujące, a zebrane doświadczenia posłużą nam do rozbudowania i ulepszenia metod pracy w przyszłym sezonie.
Tegoroczna świstunka żółtawa Phylloscopus inornatus. Fot. Katarzyna Niedziela
Miniony sezon nie powala może liczbą zaobrączkowanych ptaków, ani liczbą schwytanych lub obserwowanych rzadkości (choć trafił się rodzynek – zaobrączkowaliśmy świstunkę żółtawą Phylloscopus inornatus), przyczynił się jednak do zebrania wielu bardzo interesujących danych. Nie byłoby to możliwe bez ofiarnej pracy wielu obrączkarzy i załogantów, często w bardzo trudnych warunkach. Szczególne podziękowania należą się osobom, które wspomogły nas w rozstawianiu lub zwijaniu obozu oraz w okresach poważnego niedoboru załogi. Za pomoc logistyczną bardzo dziękujemy także Piotrowi Twardowskiemu z Gostynińsko-Włocławskiego PK.
OBRĄCZKUJĄCY 2018: Rafał Bobrek, Klaudia Gawrysiak, Jakub Hasny, Łukasz Matyjasiak, Joanna Nabielec, Arkadiusz Stamm, Erazm Tylko, Maciej Wayda, Paweł Ziółkowski i Agata Żmuda.
ZAŁOGA 2018: Anna Adamczyk, Sławomir Banach, Bruno Bayou, Monika Bobrek, Jędrzej Boczkowski, Andrzej Bratek, Jolanta Bratek, Stanisław Broński, Hanna Brzezińska, Zuzanna Chlebicka, Marta Cholewa, Patryk Fiutek, Paulina Gaweł, Łukasz Grewling, Marta Gryzło, Marta Guszczyńska, Justyna Kacprzak, Joanna Kajzer-Bonk, Aleksandra Kaźmierska, Agnieszka Kosicka, Piotr Krawczyk, Damian Kurlej, Mariusz Lamentowicz, Łukasz Lamentowicz, Antonia Łobodzińska, Małgorzata Magdzik, Hubert Mateuszczyk, Izabela Michota, Małgorzata Mizgalska, Iwona Muller, Katarzyna Niedziela, Juliusz Pietrasik, Agata Pinszke, Hanna Sobiborska, Dominik Stanny, Marta Szczypek, Helena Trzeciak, Tomasz Wałachowski, Łukasz Wardecki, Kacper Wrześniewski, Kosma Zalewski, Marcin Zalewski, Andrzej Żmuda i Tomasz Żmuda.
Jeśli kogoś pominęliśmy w powyższym spisie, to bardzo przepraszamy i prosimy o poinformowanie nas o tym fakcie. Wszystkim Wam, uczestnikom obozu ornitologicznego nad Jeziorem Rakutowskim w roku 2018, w tym miejscu ogromnie DZIĘKUJEMY!
Na koniec jeszcze niespodzianka – film nakręcony na i o naszej Stacji przez Rafała Bartoszewskiego (WildInside), który odwiedził nas pewnego mglistego, październikowego dnia, za co serdecznie mu dziękujemy! Sami zobaczcie, co z tego wyszło – materiał pt.: „Stacja obrączkowania ptaków – Jezioro Rakutowskie” dostępny jest pod adresem:
https://www.youtube.com/watch?v=KYP1wuYVwuQ
Zachęcamy do obejrzenia!
